Blog: Meer over Common Ground, open source en open standaarden

Wat is Common Ground in het kort?

Common Ground is een beweging voor de manier waarop gemeenten en andere overheden hun IT-systemen opbouwen en met elkaar delen. Traditionele systemen zijn vaak log, moeilijk te koppelen en ze zorgen voor dubbele opslag van gegevens. Common Ground wil dat doorbreken. Deze beweging bestaat al heel lang, maar de laatste tijd is er weer meer aandacht voor en wordt er aan nieuwe oplossingen gewerkt op dit gebied die door meerdere organisaties hergebruikt kunnen worden. Hierover lees je meer op commonground.nl (Deze link gaat naar een externe website).

De 5 basisprincipes van Common Ground

1. Gegevens bij de (zelfde) bron ophalen. In plaats van kopieën van gegevens op allerlei plekken en in allerlei systemen, gebruik je gegevens rechtstreeks waar ze ontstaan zijn (bijvoorbeeld bij de Basisregistratie Personen (BRP) of bij de Kamer van Koophandel). Zo beschik je altijd over de juiste, actuele informatie.
   Voorbeeld: bij een aanvraagformulier haal je de gegevens van een inwoner via een koppeling direct op uit de BRP in plaats van dat de inwoner het zelf invult en het vervolgens in verschillende systemen op een andere manier opgeslagen wordt.
2. Scheiding van data, logica en presentatie. De informatie (data), de manier waarop je hiermee werkt (logica), en hoe je het toont aan gebruikers (presentatie) worden losgekoppeld. Dat maakt het makkelijker om onderdelen te vervangen of verbeteren zonder dat alles opnieuw gebouwd hoeft te worden.
   Voorbeeld: bij een nieuw ontwerp voor de (voorkant) van je website blijven alle achterliggende systemen gewoon hetzelfde. De nieuwe templates kunnen zelfs aan de bestaande content gekoppeld worden en er verandert ook niets aan de informatie die gekoppeld is met andere systemen.
3. Standaarden en API’s. Alle systemen ‘praten’ met elkaar via gestandaardiseerde API’s (een soort digitale koppelvlakken). Dit maakt uitwisseling eenvoudiger en bevordert samenwerking tussen gemeenten en leveranciers.
   Voorbeeld: in plaats van een maatwerk-koppeling tussen twee systemen, gebruik je een generieke API waar meerdere partijen op kunnen aansluiten. Alle gemeenten kunnen bijvoorbeeld via een ZGW-koppeling formulieren inschieten in een zaaksysteem.
4. Herbruikbaarheid. Wat eenmaal goed is ontwikkeld, moeten andere overheden kunnen hergebruiken. Denk daarbij aan losse bouwstenen en modules.
   Voorbeeld: een module voor inwonerparticipatie hoeft niet iedere gemeente opnieuw te laten bouwen. De module zelf is voor iedere gemeente gelijk, en kan – eventueel met enkele kleine aanpassingen op het gebied van vormgeving - geïmplementeerd worden in elke website.
5. Gemeenschappelijk gedragen ontwikkeling. Gemeenten, leveranciers, inwoners en andere betrokkenen werken sámen aan de ontwikkeling van online dienstverlening. De beweging is dus van en voor de hele publieke sector, en niemand ontwikkelt in isolatie.
   Voorbeeld: In plaats van elk voor zich een oplossing te bedenken, werken gemeenten en softwarebouwers samen aan generieke oplossingen die breed inzetbaar zijn. Denk daarbij aan NL Design System waar goede voorbeelden te vinden zijn, de samenwerking in Gebruiker Centraal en verschillende modules die beschikbaar zijn voor iedereen via bijvoorbeeld het openbare platform Github.

Waarom is dit belangrijk?

• Gemeenten krijgen meer grip op hun IT en data, het staat niet meer versnipperd.
• Er ontstaat snellere en betere dienstverlening voor inwoners en ondernemers. Niet iedereen hoeft het wiel opnieuw uit te vinden.
• Het zorgt voor minder afhankelijkheid van leveranciers (vendor lock-in). Voor bepaalde onderdelen kun je gemakkelijk overstappen naar een andere leverancier, terwijl de rest van de dienstverlening door blijft gaan zoals voorheen.
• Het maakt het veel gemakkelijker om innovaties zoals AI en datagedreven werken in te voeren.

Open source versus open standaarden

De term open source wordt vaak in één adem genoemd met Common Ground. Open source gaat vooral over de licentievorm. Bij open source is de broncode openbaar en kan iedereen deze inzien, gebruiken, aanpassen en verspreiden, vaak onder bepaalde voorwaarden die in een open source licentie staan. Er zijn open source licenties die heel open zijn, maar ook licenties waar verschillende beperkingen bij horen. Bij closed source is de broncode eigendom van de ontwikkelaar of leverancier en is deze niet openbaar beschikbaar. Gebruikers krijgen een licentie om de software te gebruiken, maar hebben geen toegang tot de broncode en kunnen deze niet aanpassen.

Uitwisselbaarheid

Open source kan een voordeel zijn als meerdere marktpartijen samen aan de broncode van software werken. In de praktijk zien we dit niet veel gebeuren, zeker niet met specifieke functionaliteiten voor gemeenten. Leveranciers die met open source CMS’en werken, houden specifieke modules die zij ontwikkelen vaak gesloten. Dus dan wordt er gewerkt op basis van een open source pakket wat vervolgens nog steeds voor een groot deel closed is. Binnen overheidsland worden meerdere open source CMS’en ingezet zoals Drupal, Typo3 en Wordpress. Er is dus geen garantie dat je zomaar met alle gemeenten code kunt uitwisselen als je kiest voor open source. Bij gemeenten die gebruikmaken van hetzelfde softwarepakket is uitwisselen gemakkelijker, maar ook een closed source leverancier kan gemakkelijk zaken uitwisselen tussen verschillende klanten.

Wie ontwikkelt en wie is verantwoordelijk?

Met open source kun je in theorie als klant zelf mee ontwikkelen aan de code. Daarbij moet je er wel rekening mee houden dat er kennis en capaciteit vanuit ICT-afdelingen nodig is als je echt zaken met elkaar gaat uitwisselen. Bekijk daarom altijd welke capaciteit jouw organisatie heeft om mee te werken en voor welk platform je kiest. En waar de verantwoordelijkheid ligt op het gebied van bijvoorbeeld beveiliging. Als je zelf aan de slag gaat, kunnen leveranciers je mogelijk niet volledig ontzorgen op het gebied van beveiliging. Of je hebt alsnog een leverancier nodig om de code te controleren. En ook iedere ontwikkelaar heeft een bepaalde manier van coderen, samenwerken aan en hergebruiken van code is in de praktijk minder handig dan het lijkt.

Open standaarden

Los van open source is het vooral belangrijk om afspraken te maken over open standaarden, een heldere informatiearchitectuur, uitwisselbaarheid en gegevenslogica. Open standaarden en open source worden soms door elkaar gehaald. Bij open standaarden (Deze link gaat naar een externe website) gaat het om afspraken die de gegevensuitwisseling tussen systemen verbeteren. Als een standaard ‘open’ is, kan die door iedereen worden gebruikt, onafhankelijk van het CMS, de leverancier of de applicatie waarmee je wilt koppelen. Dat zorgt voor onafhankelijkheid van leverancier, lagere administratieve lasten, kostenbesparing en technische voordelen, zoals informatieveiligheid. Op dit gebied wordt er steeds meer ontwikkeld.

Werken volgens open standaarden en Common Ground betekent:

• Koppelen met andere systemen via open standaarden en API’s.
• Gegevens niet dupliceren, maar ontsluiten bij de bron.
• Samenwerken in de keten, ook als software closed source is.

Onze visie op Common Ground

Als grondlegger van de toptakenwebsite werken wij al sinds 2012 volgens de principes van Common Ground. We kijken daarbij vooral naar wat de gebruiker nodig heeft om zaken goed te kunnen regelen met de overheid. Is er al een betere oplossing op de markt? Dan hoeven wij het wiel niet opnieuw uit te vinden. Maar kan de voorkant van die oplossing gebruiksvriendelijker, dan maken wij graag een koppeling met het achterliggende systeem en zorgen wij voor een vormgeving die digitaal toegankelijk en intuïtief is voor de gebruiker.

Samenwerken met andere systemen

Wij werken met vele API's om informatie op te halen uit en te versturen naar bijvoorbeeld afspraaksoftware, vergunningensoftware, HRM-software, Microsoft 365 en zaaksystemen zodat handmatig kopiëren van informatie niet meer nodig is. Ook integreren we op een veilige manier kaartmateriaal, monitoringstools en voorlees- en vertaalsoftware. We koppelen met alle software waarvoor een koppelvlak of API beschikbaar is en indien nodig ontwikkelen we hiervoor zelf iets.

Gegevens slim hergebruiken

Ook binnen websites integreren we modules die ervoor zorgen dat de beheerder gegevens maar op één plek bij hoeft te houden die ontsloten kunnen worden op meerdere plaatsen. Bijvoorbeeld dynamische openingstijden die zowel op de homepage, de contactpagina als op andere pagina's kunnen terugkomen, met een mogelijkheid om afwijkende openingstijden in te voeren. Of informatie over wat een inwoner moet meenemen naar een afspraak op één plek bijhouden en vervolgens tonen op de publieke website, in de online kennisbank voor medewerkers en in de afspraakbevestiging.

Modulaire architectuur

De frontend van ons CMS houden we gescheiden van logica en data. We slaan geen gegevens op in het CMS, maar halen data op uit andere bronnen. Het CMS focust puur op de gebruiksvriendelijke presentatie, de voorkant die gebruikers te zien krijgen. We kunnen gemakkelijk de vormgeving en techniek van een website vernieuwen met behoud van alle content en koppelingen met andere systemen.

Toekomstvisie

Samenwerken en werken volgens de Common Ground principes wordt steeds belangrijker voor gemeenten, ook door de snelle ontwikkelingen op het gebied van AI, strengere wetgeving op het gebied van privacy, veiligheid en digitale toegankelijkheid en extra taken die (lokale) overheden erbij krijgen. Wij blijven daarop inspelen en op technisch gebied doen we wat daarvoor nodig is om up-to-date te blijven en aan te sluiten bij de behoeften van de markt. Daarom onderzoeken we ook of we onze software open willen maken, en zo ja, hoe. Wij zijn een groot voorstander van efficiënte data-uitwisseling en standaardisering. Daarbij houden we altijd in het oog hoe we bij kunnen dragen aan betere en betrouwbaardere dienstverlening vanuit de overheid richting inwoners.